سَلورزی الهام، اسدی نسرین. بررسی رابطه استرس شغلی و توانایی انجام کار در پرستاران بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اهواز در سال 1397. بهداشت کار و ارتقاء سلامت. 1399; 4 (4) :379-392
URL: http://ohhp.ssu.ac.ir/article-1-317-fa.html
مربی، گروه مهندسی بهداشت حرفه ای، دانشکده بهداشت، دانشکده علوم پزشکی بهبهان، بهبهان، ایران
متن کامل [PDF 954 kb]
(831 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1667 مشاهده)
متن کامل: (1357 مشاهده)
بررسی رابطه استرس شغلی و توانایی انجام کار در پرستاران بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اهواز در سال 1397
الهام سَلورزی[1]، نسرین اسدی[2]*
چکیده
مقدمه: ارزیابی صحیح توانایی کار شاغلین از نقطهنظر اقتصادی برای کارفرمایان حائز اهمیت است و تقویت آن از راههای افزایش بهرهوری منابع انسانی میباشد. این مطالعه با هدف بررسی رابطه استرس شغلی و توانایی انجام کار در پرستاران بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اهواز انجام شد.
روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و مقطعی بود. افراد مورد مطالعه 250 پرستار با حداقل یک سال سابقه کار بودند که از هر 8 بیمارستان تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اهواز با روش طبقهبندی با تخصیص متناسب انتخاب شدند. ابعاد استرس شغلی بهوسیله پرسشنامه (JCQ) و توانایی انجام کار توسط شاخص (WAI) تعیین شدند. برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی، Mann-Whitney U ، آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن و Kruskal -Wallis توسط نرمافزار SPSS.V20 استفاده شد.
یافتهها: ارتباط معنیدار و مستقیم بین توانایی انجام کار و اختیار تصمیمگیری (011/0, p-value= 161/0 r=) و بار فیزیکی ایزومتریک (032/0, p-value= 136/0 r=) مشاهده گردید. در مقابل رابطه معنیدار و معکوس بین توانایی انجام کار و نیازهای روانشناختی شغل (005/0, p-value= 177/0- r =) دیده شد. بین شاخص توانایی انجام کار با سایر ابعاد استرس شغلی اختلاف معنیداری مشاهده نشد.
نتیجهگیری: در اغلب پرستاران سطح استرس شغلی متوسط رو به بالا و توانایی شغلی متوسط به دست آمد. با این وجود بهمنظور کاهش استرس شغلی و افزایش توانایی کار آنها میبایست آزادی تصمیمگیری و حمایت اجتماعی افزایش و فشارهای فیزیکی و روانشناختی تعدیل و امنیت شغلی ارتقاء یابد.
کلیدواژهها: استرس شغلی، شاخص توانایی انجام کار، پرستاران |
|
مقاله پژوهشی
تاریخ دریافت: 27/05/99
تاریخ پذیرش: 09/07/99
ارجاع:
سلورزی الهام، اسدی نسرین. بررسی رابطه استرس شغلی و توانایی انجام کار در پرستاران بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اهواز در سال 1397. بهداشتکار و ارتقاء سلامت 1399; 4(4): 392-379. |
مقدمه
با توسعه جهانیسازی، ارتقاء سطح رقابتها و تغییر روابط استخدامی، استرس بهطور قابلتوجهی در بهداشت شغلی اهمیت یافته و یکی از علل مهم زیان اقتصادی در سرتاسر جهان دانسته میشود (1, 2). استرس نتیجه تعامل میان محرکها و پاسخ ایجاد شده توسط فرد میباشد. این محرکها در واقع عوامل یا شرایطی میباشند که میتوانند بر سلامت و عملکرد فرد تأثیر نامطلوب داشته باشند (3). استرس شغلی نوعی از استرس میباشد که منشأ آن ناشی از عوامل موجود در محل و محیط کار میباشد. از آنجایی که تعداد عوامل استرسزا در محیط کار رو به افزایش است از این رو مواجهه با آن در محیط کار امری اجتنابناپذیر به نظر میرسد (4).
عوامل استرسزا به دو دسته، عوامل خارجی و روانی- اجتماعی طبقه بندی میشوند. عوامل استرسزای خارجی اشاره به شرایطی از قبیل دمای بالا و پایین، هوای خشک یا مرطوب، سروصدا، شرایط نامناسب ارگونومیک و غیره دارد. شناسایی این عوامل نسبتاً آسان بوده و میتوان آنها را تا حد زیادی کنترل نمود. اما شناسایی و تعریف دقیق عوامل روانی- اجتماعی دشوار میباشد (5). از مهمترین این عوامل میتوان به بالا بودن بارکاری (Work load)، تعارض و ابهام نقش، عوامل سازمانی نظیر روابط نامناسب، نظامهای نامناسب ارزیابی عملکرد و عدم حمایت از جانب همکاران و سرپرستان را برشمرد (6, 7). مشاغل پراسترس میتوانند منجر به فرسودگی شغلی، افزایش خطر ابتلا به انواع بیماریها (از قبیل بیماریهای اسکلتی- عضلانی، قلبی- عروقی، بیماری غدد درونریز، اختلالات عاطفی، بیماریهای عفونی و در نهایت سرطان) و بروز مشکلاتی در زندگی شخصی افراد، کاهش عزت نفس (اعتمادبهنفس) و کیفیت کار و همچنین کاهش عملکرد ایمن افراد گردد (8, 9). همچنین نتایج اکثر مطالعات انجام شده ارتباط منفی بین استرس شغلی و میزان عملکرد را نشان میدهد (10-13) اما برخی مطالعات دیگر سطوح میانی استرس شغلی را در افزایش عملکرد مفید عنوان نمودهاند از جمله در مطالعه شیام لاتا جویال و همکاران ارتباط قوی بین مشارکت و اشتیاق در کار متوسط و سطح متوسط استرس شغلی را در میان مدیران نشان دادند (14).
NIOSH در سال 1999 بر اساس یک آمار کلی گزارش کرده است که 40 % کارکنان شغل خود را ”به شدت“ استرسزا عنوان کردهاند. از نظر 25 % از کارکنان، شغل بهعنوان اولین عامل استرسزا در زندگی افراد بوده است. سه چهارم کارکنان بر این باور بودند که استرس آنها نسبت به یک نسل قبل بیشتر شده است. 29 ٪ کارگران احساس استرس نسبتاً کم و یا بسیار زیاد در محل کار خود داشته و26% از کارگران اظهار کردهاند که غالبا شغل افراد، آنها را تحت تنش قرار میدهد. آنها همچنین گزارش کردهاند که استرس شغلی در مقایسه با مشکلات مالی و یا مشکلات خانوادگی به شدت با آسیبهای جسمی و ذهنی همراه است (15). عوامل روانی به همراه خطرات فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیک و بیولوژیک محیط کار یکی از عوامل مخاطرهآمیز اصلی در محیطهای کاری محسوب میگردد و در بین عوامل روانی استرس شغلی از اهمیت ویژهای برخوردار هست، به طوریکه سازمان ملل متحد در سال 1992 استرس شغلی را بیماری قرن بیستم دانست و سازمان جهانی بهداشت بر اساس شاخص بار جهانی بیماریها، به این نتیجه رسید که بیماریهای روانی بهویژه استرس، دومین علت ناتوانی تا سال 2020 خواهد بود (16). تحقیقات گوناگونی نشان دادهاند که نیروی کار در معرض استرس شغلی در کشورهای توسعه یافته حدود 30 درصد میباشد که این میزان در کشورهای درحالتوسعه به مراتب بیشتر است (17, 18). توانایی انجام کار نتیجه تعامل میان عوامل مربوط به شغل ( نوع کار، شدت انجام کار، تعادل میان میزان تلاش و پاداش و ...) عوامل فردی و عوامل مربوط به سلامت ( سرزنده بودن، عدم وجود درد و ناراحتی، عدم وجود فرسودگی شغلی و ...) می باشد (19). توانایی انجام کار بهعنوان توانایی کارگر برای انجام کار خود با توجه به شرایط روحی و جسمی وی و نیازهای شغل تعریف میشود (20) و ظرفیتها و قابلیتهای افراد را در ارتباط با نیازهای فیزیکی، روانی و اجتماعی کار توصیف مینماید. به عبارتی اگر توانمندیهای فیزیکی و روانی کارگران منطبق بر نیازهای شغلی آنان نباشد، اغلب باعث بروز مشکلات ایمنی، بهداشتی، کاهش تولید و افزایش هزینههای مربوط به ازکارافتادگی زودهنگام کارگران میشود (21). توانایی کار یک مفهوم پیچیده میباشد که میتواند با استفاده از شاخص توانایی کار ارزیابی گردد. این شاخص مجموعهای از فاکتورهایی است که یک فرد را قادر می سازد در شرایط خاص نیازمندیهای کارش را بهخوبی انجام دهد (22).
از میان گروههای مختلف شغلی، شاغلان بخش سلامت بهویژه آنهایی که در محیط بیمارستان مشغول به کار هستند استرس شغلی بالاتری را تجربه میکنند (23) و در بین شاغلین بخش سلامت، شغل پرستاری یکی از مشاغل پراسترس بوده و مطالعات انجامیافته در نقاط مختلف جهان نیز بیانگر شیوع بالای استرس در حرفه پرستاری میباشد (24, 25) و به عنوان یک مشکل رایج در سطح دنیاست (26, 27) بهطوریکه موسسه ملی و بهداشت آمریکا، اعلام کرده است که از 222 شغل مورد بررسی، پرستاران در مراجعه به پزشک جهت مشکلات ناشی از سلامت روانی رتبه 27 را کسب کردهاند (28). بررسیها در ایران نشان داده است که پرستاران تطابق و سازگاری مؤثری جهت مقابله با تنیدگی شغلی ندارند و میزان فرسودگی شغلی پرستاران در ایران بالاتر از میزان استاندارد جهانی گزارش شده است (29). در بعضی از مطالعات در ایران حتی میزان استرس شغلی شدید بین پرستاران را تا 50 درصد برآورد کردهاند (30).
دلیل این امر را میتوان بالا بودن میزان فرسودگی شغلی، تعارض نقش، نارضایتی شغلی و ... عنوان نمود. بالا بودن استرس در این حرفه باعث کاهش توانایی انجام کار و کیفیت کاری پرستاران و درنتیجه به خطر افتادن ایمنی و سلامت بیماران میگردد (31). در مطالعه تیسون و همکاران (2004) بارکاری، برخورد با موقعیتهای مرگ و زندگی، انجام وظایف خارج از ظرفیت و توان (32, 33) و مطالعه سوئینز داتر و همکاران (2006) بارکاری زیاد، مشاوره و ارتباط ناکافی، بازخورد ناکافی از عملکرد، منابع ناکافی برای کار و تداخل کار بیرون و خانه، منابع عمده استرس پرستاران ذکر شدند (32, 34). استرس و فشارهای ناشی از شیفت بندی نامناسب در تمامی مشاغل ازجمله شغل پرستاری که دارای شیفت کاری هستند مشاهده میشود. استرس ناشی از شیفت بندی نامناسب کاری همچنین میتواند مشکلات سلامتی ازجمله بیماریهای قلبی و گوارشی را برای آنها در پی داشته باشد (35).
ارزیابی شاخص توانایی کار در پرستاران که به عنوان یکی از اصلیترین اجزای نظامهای بهداشتی و درمانی مطرح میباشند، بسیار حائز اهمیت و مورد توجه پژوهشگران است. چنانکه مطالعات متعددی با تمرکز بر اندازهگیری این فاکتور و عوامل موثر شغلی بر آن صورت گرفته است. برای مثال اخیراً در مطالعهای در برزیل مشاهده شده که میانگین این شاخص در پرستاران 3/39 و در سطح خوب بوده و سن با آن رابطه منفی دارد (36). در سال 2009 نیز یک تیم پژوهشی در کرواسی نشان دادند که سازماندهی کار و مسائل مالی، سطح پایین تحصیلات و سن بالا در پرستاران با شاخص توانایی انجام کار رابطه منفی دارد (37) بر همین اساس با توجه به آنچه گفته شد، استرس شغلی یکی از معضلات حرفه پرستاری میباشد که میتواند بر جنبههای مختلف فردی و شغلی اثر گذار باشد بسیاری از این جنبهها تاکنون مورد مطالعه قرار گرفتهاند و نتایج قطعی در مورد آنها در دست است، اما برخی دیگر نیز کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند که یکی از آنها توانایی انجام کار میباشد با توجه به مطالب ذکرشده و به علت اینکه تنها با اکتفا به انجام معاینات شغلی نمیتوان میزان توانایی کار و سطح سلامت کارکنان را تعیین نمود و از طرف دیگر هیچگونه شاخص کمی یا عددی در کشور در رابطه با برآورد توانایی کار کارکنان وجود ندارد، لذا این مطالعه با هدف تعیین رابطه بین استرس شغلی (به عنوان یکی از مهمترین ریسک فاکتورهای توانایی کار) و توانایی کار در بین پرستاران شاغل در بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اهواز انجام شده است.
روش بررسی
این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی و مقطعی ((Cross- Sectional میباشد. حجم نمونه بر اساس مطالعات قبلی که در این زمینه صورت گرفته است (38, 39) با استفاده از فرمول برآورد نسبت با در نظر گرفتنP برابر با 20 درصد، دقت 5 درصد (d)، سطح معنیداری 95 درصد (1-α) و نرخ ریزش 20 درصد، 250 نفر تعیین شد.