مقدمه: صنایعی مختلف با وجود پیشرفتهای روزافزون، همچنان درگیر حوادث گوناگون ناشی از ریسکهای HSE میباشند این حوادث علاوه بر تحمیل خسارات انسانی و زیستمحیطی، هزینههای اقتصادی زیادی را نیز سبب میشود بنابراین شناسایی ریسک به منظور پیشگیری از زیانها و نتایج نامطلوب وقایع انجام میشود. ایﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف شناسایی و ارزیابی مخاطرات بهداشت، ایمنی و محیطزیست صنعت تولید کفش ایمنی انجام شد. روش بررسی: این مطالعه توصیفی در سال 1399 دریکی از صنایع کفش ایمنی ایران با استفاده از تکنیک آنالیز حالات بالقوه شکست و آثار آن (Failure Modes & Effects Analysis: FMEA) انجام شد. در ابتدا گروه FMEA به منظور جمعآوری اطلاعات مورد نیاز تشکیل و سپس مخاطرات بالقوه شناسایی و ثبت گردید. پس از آن عدد اولویت ریسک (Risk Priority Number:RPN) از حاصلضرب سه فاکتور شدت اثر ریسک (Severity)، احتمال وقوع (Occurrence) و قابلیت کشف (Detection) محاسبه گردید و در نهایت اقدامات اصلاحی برای ریسکهای غیرقابلقبول پیشنهاد گردید. کلیه محاسبات توسط Excell انجام گرفت. یافتهها: در ایﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 204 ریسک شناسایی شد 40 مخاطره بالقوه با RPN از 108 تا 300 و 164 مخاطره بالقوه با RPN از 12 تا 100 شناسایی گردید. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎیﺞ به دست آﻣﺪه، ﺑﺎﻻﺗﺮیﻦ ﻣﯿﺰان ریﺴک مربوط به مخاطرات زیستمحیطی، ایمنی و بهداشتی ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ، نشت گاز با 300RPN =، تجمع گازها و بخارات قابل انفجار با 270RPN= و الکتریسیته با 252RPN= بود. همچنین روشنایی نامناسب کمترین RPN با میزان 12 را به خود اختصاص داد. نتیجهگیری: نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد که روش FMEA روش مناسبی برای شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک در صنعت تولید کفش ایمنی میباشد. همچنین با توجه به مخاطرات شناسایی شده باید اقدامات اصلاحی به منظور کاهش سطح ریسک آنها تدوین و اجرایی شوند تا از بروز حوادث مرتبط پیشگیری شود. واژگان ﮐﻠﯿﺪی: - FMEA ارزیابی ریسک- صنعت کفش-مخاطره |
مقاله پژوهشی تاریخ پذیرش: 26/06/1400 ارجاع: محمدی عبداله، کریمی سما، کریمی الهام. شناسایی و ارزیابی مخاطرات بهداش; 6(1):ت، ایمنی و محیطزیست صنعت تولید کفش ایمنی. بهداشت کار و ارتقاء سلامت 1401 87-78.
|
مقدمه در کنار پیشرفت فناوری در صنعت، سالانه اتفاقات و حوادث جبرانناپذیری در صنایع مختلف رخ میدهد. علل اصلی بروز حوادث و بیماریها، صرف نظر از میزان توسعه کشورها، شامل خطاهای انسانی، تأسیسات ناایمن، طراحی نامناسب، عدم آمادگی اضطراری، عدم ایمنی، بهداشت و استانداردهای زیستمحیطی است میزان بروز حوادث شغلی خصوصاً در بخش صنعت در کشورهای مختلف رو به افزایش است (1). علاوه بر خسارات مستقیم و ملموس، هزینههایی مانند کاهش اعتبار سازمانها به عنوان هزینهای نامشهود به سازمانها تحمیل میشود. سالانه 317 میلیون حادثه شغلی در سراسر جهان اتفاق میافتد و نزدیک به 6300 نفر در روز به دلیل حوادث شغلی یا بیماریهای ناشی از کار میمیرند (2). به همین دلیل سازمانها به دنبال روشهایی هستند که هزینههای عملیاتی، نگهداری و تعمیرات همچنین هزینههای ناشی از بروز حوادث گوناگون را کاهش دهند (3). زمینه ایمنی، بهداشت و محیطزیست (Health, Safety and Environment: HSE) در صنایع مختلف به منظور کاهش یا حتی از بین بردن پیامدهای جدی در نظر گرفته شده است (4). برای موفقیت هر یک از فرآیندهای صنعتی، شناسایی و تجزیهوتحلیل انواع و منابع خطرات، ارزیابی خطرات مرتبط و رساندن خطرات به سطح قابلقبول ضروری است (5). ارزیﺎﺑﯽ ریﺴﮏ یﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎیﻪ و اﺻﻠﯽ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﻣﺪیﺮیﺖ ایﻤﻨﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ حرفهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ارزیﺎﺑﯽ و اولویتبندی ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺷﻐﻠﯽ ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل آنها انجام میشود (6). ارزیابی ریسک در واﻗﻊ ﻓﺮایﻨﺪی ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎیﯽ و ﺗﺨﻤﯿﻦ اﺛـــﺮات ﺑـــﺎﻟﻘﻮه یـــﮏ ﻋﺎﻣـــﻞ ﺷـــﯿﻤﯿﺎیﯽ، ﻓﯿﺰیﮑـــﯽ، ﻣﯿﮑﺮوﺑﯿﻮﻟﻮژیﮑﯽ یﺎ ﺣﺘﯽ روانشناختی روی یﮏ ﺟﻤﻌﯿـﺖ ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺗﺤﺖ ﺷـﺮایﻂ ﻣﻌـﯿﻦ و در یـﮏ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎصﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ که یک روش ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﺑـﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪازه ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺧﻄﺮات و ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﻄﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮ روی ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧی در معرض است (7). ارزیابی ریسک تقریباً در تمامی صنایع تولیدی و خدماتی حائز اهمیت است بنابراین به عنوان بخشی با عملیاتهای با ریسک بالا، به فرایند ارزیابی ریسک توجه زیادی معطوف میگردد (8). روشهای مختلفی برای ارزیابی ریﺴﮏ ﻣﺨﺎﻃﺮات در محیطهای ﮐﺎری وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮات ایﻤﻨﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ میباشند) (9). یکی از روشهای رایج ارزیابی ریسک، روش تجزیهوتحلیل و اثر شکست (FMEA) است که برخی از راهحلها را برای از بین بردن یا کاهش احتمال وقوع مشکلات احتمالی (حالت خطر یا شکست) با پیشبینی و محاسبه میزان خطرپذیری آنها ارائه و پیادهسازی میکند (10). تجزیهوتحلیل حالت و اثرات (FMEA) یک تکنیک مهندسی گستردهای است که برای طراحی، شناسایی و از بین بردن خطاهای احتمالی / شناخته شده سیستم استفاده میشود (11). در این روش اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺣﺎﻻت ﺧﺮاﺑﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺳﭙﺲ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮوز اﻳﻦ خرابیها و اﺛﺮﻫﺎی آنها ﺑﺮ روی ﺳﻴﺴﺘﻢ، ﺗﻌﻴـﻴﻦ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻋـﺪد اوﻟﻮﻳـﺖ رﻳﺴـﻚ محاسبه میگردد (12). صنعت کفش سازی یکی از کهنترین صنایع و مشاغل میباشد. اگر چه امروزه بسیاری از مراحل کفش سازی خودکار شدهاند اما ابزارهای دستی همچنان در صنعت باقیماندهاند. عمده مراحل ساخت کفش شامل برش دادن چرم، چسب زدن، دوزندگی، رنگ زدن، صیقل دادن میباشد که طی این مراحل خطرات بالقوهای شامل مواجهه با گردوغبار چرم در مرحله برش و مسمومیتهای ناشی از مواجهه با انواع چسب و حلالها وجود دارد. شناسایی جامع مخاطرات بالقوه و کشف پتانسیلهای بروز حوادث و سپس اولویتبندی راهکارهای اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه راهی اصولی و مؤثر برای حفظ منافع و منابع ارزشمند صنایع است بنابراین مطالعه حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی مخاطرات بهداشت، ایمنی و محیطزیست صنعت تولید کفش ایمنی انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش توصیفی در سال 1399 در یکی از صنایع کفش ایمنی در ایران انجام شد. در این مطالعه به منظور شناسایی و ارزیابی مخاطرات از تکنیک آنالیز حالات بالقوه شکست و آثار آن (FMEA) استفاده شد که در 6 گام مطابق مراحل زیر انجام گرفت:
مرحله 1: تشکیل گروه FMEA
ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎیﯽ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﻮﺟﻮد در واﺣﺪهای مختلف تولیدی و اداری تشکیل گروه ارزیابی صورت گرفت سپس از ﻣﻘﺎﻻت و پژوهشهای ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺑﺎزدیﺪ ﻣﯿﺪاﻧﯽ از واﺣﺪﻫﺎ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن واحد سلامت، ایمنی و ﻣﺤﯿﻂزیست و واحد فنی و مکانیکی و متخصصینی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮآیﻨﺪ آﺷﻨﺎیﯽ داﺷﺘﻨﺪ، ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ.
مرحله 2: شناسایی و ثبت خطرات بالقوه
در این مرحله اعضای منتخب گروه با استفاده از تکنیکهای جاری بازرسی اقدام به شناسایی تمامی تجهیزات و ماشینآلات، مراحل انجام کار مشاغل فعال و همچنین فرآیندهای اجرایی و ارزیابی شرایط محیط کار مینمایند و تمام خطرات محیطی و تجهیزاتی، انسانی، خطرات مرتبط با مواد و؛ که سلامت ایمنی و محیطزیست را تهدید میکند و میتوانند مخاطرات به وجود آورند را در نظر گرفته و حالات مختلف هر خطر نیز مورد تجزیهوتحلیل قرار میگیرد در این مطالعه جهت جمعآوری اطلاعات مرتبط با عوامل زیانآور واحدها و موقعیتهای کاری از کار برگهایی که برای این منظور طراحی شد استفاده گردید.
مرحله 3: تجزیهوتحلیل ریسک
اعضائتیم بعد از شناسایی و ثبت تمامی خطرات مشاغل اقدام به تجزیهوتحلیل ریسک مطابق با کار برگ ارزیابی ریسک تکنیک حالات شکست و تجزیهوتحلیل اثرات آن میکنند تا در مرحله بعد اقدامات کنترلی برای انواع خطر را ارائه دهند. ارزیابی ریسک فرآیند برآورد احتمال وقوع و یک رویداد و بزرگی یا شدت اثرات زیانآور و احتمال کشف آن میباشد. تعیین شدت وقوع (نرخ وخامت): شدت یا وخامت خطر فقط در مورد «اثر» آن در نظر گرفته میشود. برای شدت خطر، شاخصهای کمی وجود دارد که بر حسب مقیاس 1 تا 10 بیان میگردد؛ که جدول شماره 1 شدت وقوع (نرخ وخامت) را نشان میدهد.
جدول 1: رتبهبندی شدت اثر خطر
رتبه | شدت اثر | شرح |
10 | خطرناک - بدون هشدار | وخامت تأسفبار است مثل خطر مرگ، تخریب کامل |
9 | خطرناک ـ با هشدار | وخامت تأسفبار است اما همراه با هشدار است |
8 | خیلی زیاد | وخامت جبرانناپذیر است- عدم توانایی انجام وظیفه اصلی |
7 | زیاد | وخامت زیاد است همانند آتش گرفتن تجهیزات سوختگی بدن |
6 | متوسط | وخامت کم است مانند ضربدیدگی، مسمومیت خفیف غذایی |
5 | کم | وخامت خیلی کم است مانند ضربدیدگی مسمومیت خفیف غذای |
4 | خیلی کم | وخامت خیلی کم است ولی بیشتر افراد آن را احساس میکنند |
3 | اثرات جزئی | اثر جزئی بر جا میگذارد مثل خراش دستدست بهنگام تراشکاری |
2 | خیلی جزئی | اثر خیلی جزئی دارد |
1 | هیچ | بدون اثر |
احتمال وقوع: احتمال وقوع، علت یا مکانیزم بالقوه خطر با چه تواتری رخ میدهد را نشان میدهد و بر حسب مقیاس 1 تا 10 بیان میگردد. جدول شماره 2 رتبهبندی احتمال رخداد خطر را نشان میدهد.
نرخ احتمال کشف خطر: احتمال کشف نوعی ارزیابی از میزان توانایی است که به منظور شناسایی یک علت یا مکانیزم وقوع خطر وجود دارد؛ به عبارت دیگر احتمال کشف، توانایی پی بردن به خطر قبل از رخداد آن است. جدول شماره 3 رتبهبندی احتمال کشف خطر را نشان میدهد.
جدول 2: رتبهبندی احتمال رخداد خطر
احتمال رخداد خطر | نرخ های احتمالی خطر | رتبه |
بسیار زیاد – خطیر تقریباً اجتنابناپذیر است | 1 در 2 یا بیش از آن 1 در 3 |
10 9 |
زیاد خطرهای تکراری | 1 در 8 1 در 20 |
8 7 |
متوسط- خطرهای مورد | 1 در 80 1 در 400 1 در 2000 |
6 5 4 |
کم: خطرهای نسبتاً نادر | 1 در 15000 1 در 1500000 |
3 2 |
بعید: خطر نامحتمل است | کمتر از 1 در 15000000 | 1 |
جدول 3: رتبهبندی احتمال کشف خطر
احتمال کشف خطر | قابلیت کشف | رتبه |
هیچ کنترلی وجود ندارد و یا در صورت وجود قادر به کشف خطر بالقوه نیست | مطلقاً هیچ | 10 |
احتمال خیلی ناچیزی دارد که با کنترلهای موجود خطر ردیابی و آشکار شود | خیلی ناچیز | 9 |
احتمال ناچیزی دارد که با کنترلهای موجود خطر ردیابی و آشکار شود | ناچیز | 8 |
احتمالی خیلی کمی دارد که با کنترلهای موجود خطر ردیابی و آشکار شود | خیلی کم | 7 |
احتمال کمی دارد که با کنترلهای موجود خطر ردیابی و آشکار شود | کم | 6 |
در نیمی از موارد محتمل است که با کنترل موجود خطر بالقوه ردیابی و آشکار شود | متوسط | 5 |
احتمال نسبتاً زیادی وجود دارد که با کنترل موجود خطر بالقوه ردیابی و آشکار شود | نسبتاً زیاد | 4 |
احتمال زیادی وجود دارد که با کنترل موجود خطر بالقوه ردیابی و آشکار شود | زیاد | 3 |
احتمال خیلی زیاد وجود دارد | خیلی زیاد | 2 |
تقریباً بهطور حتم با کنترلهای موجود خطر بالقوه ردیابی و آشکار میشود. | تقریباً حتمی | 1 |
مرحله 4: محاسبه عدد اولویت ریسک
ارزیابی ریسک در FMEA به طور سنتی با تهیه RPN انجام میشود. در این مرحله، با در نظر گرفتن عوامل خطر، تجزیهوتحلیل بر روی این حالتهای شکست انجام میشود مانند شدت خرابی (S)، وقوع خرابی (O) و تشخیص خرابی (D). به دنبال آن، RPN با ضرب S، O و D یک خرابی تعریف و ساخته میشود. هرچه RPN حالت خرابی بالاتر باشد، خطرپذیری محصول / سیستم بیشتر است. با توجه به امتیازات RPN ه، میتوان حالتهای خرابی را درجهبندی کرد و سپس اقدامات مناسب به صورت ترجیحی در مورد حالتهای شکست پرخطر انجام میشود. (13) در نهایت محاسبه RPNعدد اولویت ریسک حاصلضرب سه عدد وخامت (S) رخداد (O) و احتمال کشف (D) است RPN = Serverity x Occurance x Detection مرحله 5: سطحبندی ریسک و اولویتبندی اقدامات اصلاحی عدد اولویت ریسک عددی بین 1 و 1000 خواهد بود؛ که جدول 4 سطح ریسک و اولویتبندی اقدامات اصلاحی را نشان میدهد.
جدول 4: سطح ریسک و اولویتبندی اقدامات اصلاحی
RPN | اوﻟﻮﻳﺖ ﻻزم ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﻲ | ردیف |
X<50 | اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﻲ ﺿﺮوری ﻧﻴﺴﺖ | 1 |
50≤X<175 | اوﻟﻮﻳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﻲ | 2 |
175≤X<350 | اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﻲ | 3 |
350≤X<575 | اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﻲ | 4 |
575≤X<1000 | ﺿﺮوری ﺑﻮدن اﻳﺠﺎد ﻋﻤﻠﻴﺎت | 5 |
مرحله 6: اقدامات کنترلی و ارائه پیشنهادات
بعد از ارزیابی ریسک گروه باید اقدامات کنترلی که به کاهش یا به حداقل رسانیدن ریسکهای غیرقابلقبول کمک میکند را ارائه نمایند که اقدامات اصلاحی مزبور در جهت کاهش نمره عوامل شدت اثر، احتمال وقوع و شناسایی خطا صورت میپذیرد. در صورتی که امکان حذف وقوع خطا میسر باشد این اقدام پیش از هر اقدام دیگری توصیه میگردد.
یافتهها
در ایﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 204 ریسک شناسایی شد 40 مخاطره بالقوه با RPN از 108 تا 300 و 164 مخاطره بالقوه با RPN از 12 تا 100 شناسایی گردید. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎیﺞ به دست آﻣﺪه، ﺑﺎﻻﺗﺮیﻦ ﻣﯿﺰان ریﺴک زیستمحیطی و ایﻤﻨﯽ- ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ، نشت گاز با RPN 300 و تجمع گازها و بخارات قابل انفجار با RPN 270 و الکتریسیته با RPN 252 بود. همچنین روشنایی نامناسب کمترین RPN یعنی 12 را به خود اختصاص داد. جدول شماره 5 مهمترین مخاطرات را نشان میدهد.
نمودار شماره 1 عدد اولویت ریسک مخاطرات شناسایی شده در واحدهای تولیدی را نشان میدهد.
جدول 5: مهمترین مخاطرات شناسایی شده
تجمع گازها و بخارات قابل انفجار
|
سقوط مواد
|
روشنایی نامناسب
|
استنشاق گازها و بخارات
|
پاشش مواد شیمیایی
|
برخورد فرز با بدن
|
الکتریسیته
|
پرتاب پلیسه چرم
|
تماس پوستی با مواد شیمیایی
|
گیرکردن دست در زیر پرس
|
سقوط تیغه
|
صدای بیش از حد مجاز
|
حریق
|
سقوط شیشه و اجسام
|
برخورد شلنگهای تحت فشار با اپراتور
|
ارتفاع
|
سقوط از پلکان
|
سقوط بشکه
|
برخورد دست با تسمه
|
برخورد سوزن با دست
|
|
تماس پوستی با چسب
|
کار یکنواخت ایستاده
|
|
بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |